Ab et ad Blyenbergh (1664-1665)

De Spinoza et Nous.
Version du 11 janvier 2017 à 16:40 par Henrique (discuter | contributions)
(diff) ← Version précédente | Voir la version courante (diff) | Version suivante → (diff)
Aller à : Navigation, rechercher



18-24,27

1664-1665

ab et ad Blyenbergh



Voir le texte original néerlandais et la traduction française.

Sommaire

Epistola 18

Clarissimo Viro

B. de S.

Guilielmus de Blyenbergh

Versio



Mi Domine, et Amice ignote,

Jam saepiusculè tuum Tractatum, unà cum ejus Appendice, nuper in lucem editum, attentè evolvi. Magis me decebit, ut aliis, quam tibi narrem summam, quam in eo reperi, soliditatem, et quam inde percepi voluptatem : id tamen reticere nequeo, quòd, quò frequentius cum attentione eum percurro, eò magis mihi placeat, et continuò aliquid observem, quod antea non animadverteram. Verumenimverò (ne hâc in Epistolâ Adulator videar) nolo ejus Auctorem nimiùm admirari : Novi, Deos omnia laboribus vendere. Ne autem te in admiratione nimis diu detineam, quis sit, et qui fiat, ut tibi ignotus tantâ ad te scribendi libertate utatur, dicam tibi, eum esse, qui desiderio purae, et sincerae veritatis impulsus, in brevi hâc et fragili vitâ pedes suos in scientiâ, quantum humanum nostrum patitur ingenium, figere studet : quique nullum alium, ad indagandum veritatem, scopum sibi praefixit, quàm ipsam veritatem : quique scientiâ nec honores, nec divitias ; sed meram veritatem tranquillitatemque, tanquam veritatis effectum, sibi acquirere conatur : et qui ex omnibus veritatibus, ac scientiis, nullis magis, quam Metaphysicis, si non omnibus, saltem aliquâ earum parte se oblectat : et qui omnem suam vitae delectationem in eo collocat, ut horas otiosas, et subcisivas in iis transigat. Verùm nec quivis adeò beatus est, nec tantum adhibet studium, quantum mihi persuadeo, te adhibuisse, et propterea quivis eò perfectionis non pervenit, quò te jam pervenisse, ex opere tuo perspicio. Verbo ut absolvam, is ipse est, quem familiariùs cognoscere tibi licebit, si eum tibi tantopere devincire placeat, ut aperias, et quasi perfores haerentes ejus cogitationes.

Sed ad Tractatum tuum redeo. Quemadmodum inibi multa inveni, quae summoperè palato arridebant, ità etiam quaedam obtulerunt sese, concoctu difficilia, quaeque mihi tibi ignoto ità objicere haud aequum foret, eóque magis, quòd grata, nec ne haec sint futura, me latet : et haec est causa, cur haec praemittam, et rogem, an liceat, si his vesperis Hiemalibus tempus supersuerit, tibique placuerit, ad meas difficultates, quae mihi in libro tuo adhuc restant, respondere, nonnullas earum transmittere ; hâc tamen lege, et obtestatione, ne ego rei magis necessariae, tibique magis acceptae impedimento sim : quoniam nihil intensiùs, juxta promissa in libro tuo facta, quàm latiorem opinionum tuarum explicationem, ac editionem desidero. Ipse id, quod tandem calamo, et chartae credo, coram salute impertitâ, praestitissem ; quia verò primò tuum hospitium mihi ignotum erat, dein morbus contagiosus, et denique munus meum impediebant, hoc ipsum in aliud, ac aliud tempus dilatum est.

Ne verò haec epistola planè sit vacua, et quia simul spe ducor, non tibi fore ingratum, unicum tantùm tibi proponam : nempe, te passim tam in Principiis, quàm in Cogitatis Metaphysicis statuere, sive ut propriam sententiam, sive ut Cartesium, cujus Philosophiam docebas, explicares, creare, et conservare unum et idem esse, (quod per adeò clarum est iis, qui eò suas cogitationes direxerunt, ut etiam prima sit notio) et Deum non modò Substantias ; sed etiam motum in Substantiis creâsse, hoc est, Deum non solùm Substantias in statu suo continuâ creatione ; verùm etiam earundem motum, ac conatum conservare. Deus, verbi causâ, non tantùm efficit, ut anima, immediatâ Dei voluntate, atque operatione (perinde est, quomodò id nomines) diutiùs existat, inque suo perseveret statu ; verùm etiam causa est, ut tali modo sese ad animae motum habeat : hoc est, quemadmodum continua Dei creatio efficit, ut res diutiùs existant, ità quoque conatus, vel rerum motus per eandem causam fit in rebus ; quandoquidem extra Deum nulla motûs datur causa. Sequitur igitur, Deum non tantùm causam esse Substantiae Mentis, sed etiam cujuscunque conatûs, vel motûs Mentis, quem voluntatem nuncupamus, veluti passim statuis : ex quâ assertione etiam necessariò sequi videtur, vel nil mali in motu, sive mentis voluntate esse, vel Deum ipsum illud malum immediatè operari. Nam ea quoque, quae mala appellamus, per animam, et consequenter per ejusmodi immediatum influxum, et Dei concursum fiunt. Exempli gratiâ, Anima Adami vult edere de fructu prohibito, efficitur ergo, juxta superiùs tradita ; non tantùm ut illa Adami voluntas per Dei influxum velit ; sed etiam, quemadmodùm statim ostendetur, ut tali modo velit ; adeò ut ille Adami prohibitus actus, quatenus Deus non modò voluntatem ejus movebat, sed et quatenus eam tali modo movebat, vel in se non sit malus, vel ut Deus ipse illud operari videatur, quòd nos malum vocamus. Nec aut tu aut D. Cartesius hunc nodum solvere videris, dicendo malum esse Non Ens, cum quo Deus non concurrit : unde enim voluntas edendi, aut voluntas Diabolorum ad superbiam procedebat ? Nam quoniam voluntas (ut rectè animadvertis) non sit diversum quid ab ipsâ Mente ; sed sit hic, aut ille motus, vel Mentis conatus, tam ad hanc, quàm ad illam motionem concursu Dei ei opus erit ; jam verò Dei concursus, ut ex scriptis tuis intelligo, nihil aliud est, quàm rem per suam voluntatem hoc, vel illo pacto determinare ; sequitur, ergo Deum aequè cum malâ voluntate, quatenus mala est, ac cum bonâ, quatenus bona est, concurrere, hoc est, eam determinare. Nam voluntas Dei, quae causa absoluta est omnium, quae existunt tam in substantiâ, quâm in conatu, videtur etiam prima causa esse malae voluntatis, quatenus mala est. Deinde nulla in nobis fit voluntatis determinatio, quin Deus eam ab aeterno sciverit ; alioquin, si nesciverit, in Deo imperfectionem statuimus ; sed quî Deus illam aliter sciverit, quàm ex suis Decretis ? Sunt igitur ejus Decreta nostrarum determinationum causa ; et ità rursum sequi videtur, malam voluntatem vel non esse malum quid, vel Deum illius mali causam esse immmediatam, et id operari. Neque hîc Distinctio Theologorum de differentiâ inter actum, et malum actui adhaerens locum habere potest : nam Deus cùm actum, tum modum actûs decrevit, hoc est, Deus non solummodò decrevit, ut Adamus ederet, verùm etiam ut necessariò contra mandatum ederet. Adeò ut iterum sequi videatur, vel tò edere Adami adversùs praeceptum non esse malum, vel Deum ipsum illud operari.

Haec sunt, Vir Clarissime, quae in praesentiâ in Tractatu tuo percipere nequeo : extrema namque utrinque statuere durum est. Tale autem responsum à perspicaci tuo judicio et industriâ, quod mihi faciat satis, exspecto, et spero me sequentibus meis ostensurum, quantum tibi propterea debeam. Certò tibi, Vir Clar. persuadeas, me haec nullâ aliâ de causâ, quàm studio veritatis quaerere : liber sum, nulli adstrictus professioni, honestis mercaturis me alo, et tempus, quod mihi reliquum est, hisce rebus impendo. Submissè quoque rogo, ut meae difficultates tibi non sint ingratae ; si ad hasce respondere animus est, id quod ardentissimè cupio, scribe ad, etc.


Guil. de Blyenbergh

Dordraci

12 Decemb. 1664

Epistola 19

Viro Doctissimo, ac Prudentissimo

Guilielmo de Blyenbergh

B. de S.

Responsio ad Epistolam 18

Versio



Amice Ignote,


Epistolam tuam 12 Decembris datam, et in aliâ inclusam, scriptâ 21 ejusdem mensis, 26 Schiedami demum accepi ; unde intensum tuum veritatis amorem, eamque solummodò omnium studiorum tuorum scopum esse, intelligebam : quod me, qui etiam in nihil aliud animum intendo, ut concluderem coëgit, non tantùm tuam petitionem, nempe ut ad tuas, quas jam mittis, et imposterum mittes Quaestiones, pro viribus mei intellectûs responderem, plenè concedere ; verùm omnia quoque pro meâ parte conferre, quae ulteriori notitiae, sinceraeque amicitiae inservire queunt. Quantum enim ad me attinet : Nullas ex omnibus rebus, quae in potestate meâ non sunt, pluris facio, quàm cum Viris veritatem sincerè amantibus foedus inire amicitiae ; quia credo, nos nihil omninò in mundo, quod nostrae potestatis non est, tranquilliùs, quàm istiusmodi homines, posse amare ; quoniam tam impossibile est amorem dissolvere, quem ii erga invicem habent, eò quòd amore, quem unusquisque erga veritatis cognitionem habet, fundatus est, quàm ipsam veritatem semel perceptam non amplecti. Est insuper summus, ac gratissimus, quae in rebus, quae nostri arbitrii non sunt, dari potest ; quandoquidem nulla res, praeter veritatem, diversos sensûs, et animos penitùs unire valet. Taceo maximas utilitates, quae inde fluunt, ut rebus, quas procul dubio ipse nôsti, diutiùs te non detineam, quod tamen huc usque feci, quò eò meliùs ostenderem, quàm gratum mihi, et imposterum futurum sit, occasionem nancisci ad meum tibi officium praestandum.

Ut autem praesentem captem, propiùs accedam, et ad Quaestionem tuam respondebo, quae in eo vertitur cardine, nimirùm ; Quòd clarè videatur sequi, tam ex Dei Providentiâ, quae ab ejus Voluntate non differt, quàm ex Dei Concursu, rerumque Creatione continuâ, vel nulla dari peccata, nullumve malum, vel Deum ea peccata, atque illud malum efficere. Verùm non explicas, quid per malum intelligas, et quantum ex exemplo de determinatâ voluntate Adami perspicere licet, videris per malum intelligere ipsam voluntatem, quatenus tali modo determinata conciperetur, vel quatenus Dei mandato repugnaret, et propterea ais, magnam esse absurditatem (ut et ego, si se ità res haberet) alterutrum horum statuere, nempe, Deum ipsum res, quae contra suam voluntatem sunt, operari, vel eas bonas fore, licet voluntati Dei repugnarent. Quoad me, non possum concedere peccata, et malum quid positivum esse, multò minùs, aliquid esse, aut fieri contra Dei voluntatem. Econtrà dico, non solùm peccata non esse quid positivum ; verùm etiam affirmo, nos non nisi impropriè, vel humano more loquendo dicere posse, nos erga Deum peccare, ut cum dicimus, homines Deum offendere.

Nam, primum quod spectat, novimus quicquid est, in se consideratum sine respectu ad aliud quid, perfectionem includere, quae sese eò usque in quâcunque re extendit, quò se extendit ipsa rei essentia : nam essentia etiam nihil aliud est. Sumo, exempli gratiâ, consilium, sive determinatam Adami voluntatem ad edendum de fructu prohibito : hoc consilium, sive illa determinata voluntas in se solâ considerata tantum perfectionis includit, quantum realitatis exprimit ; et hoc inde intelligi potest, nempe, quòd in rebus nullam imperfectionem possimus concipere, nisi ad alias res attendamus, quae plus habent realitatis ; et propterea in Adami decreto, quando illud in se consideramus, nec cum aliis perfectioribus, perfectioremve statum ostendentibus, comparamus, nullam poterimus invenire imperfectionem ; imò cum infinitis aliis comparare respectu illius longè imperfectioribus, uti lapidibus, truncis, etc. licet. Et hoc quivis reverâ quoque concedit : nam quilibet res, quas in hominibus detestatur, cumque aversione contemplatur, in animalibus cum admiratione intuetur, uti apum bella, atque columbarum zelotypiam, etc. quae in hominibus spernuntur, et nihilominùs ob ea animalia perfectiora judicamus. Haec cùm ita sint, clarè sequitur, peccata, quandoquidem ea nil nisi imperfectionem indicant, non posse in aliquo consistere, quod realitatem exprimit, sicuti Adami decreto, ejusque executione.

Praeterea, neque dicere valemus, Adami voluntatem cum Lege Dei pugnare, ac ideò illam esse malam, quia Deo displiceret ; nam, praeterquam quòd magnam in Deo poneret imperfectionem, si quicquam contra ejus Voluntatem fieret, sique quid desideraret, cujus compos non fieret, ejusque natura tali modo determinata esset, ut, quemadmodum creaturae, cum his Sympathiam, cum illis Antipathiam haberet ; etiam omninò cum voluntatis Divinae naturâ pugnaret, quia enim illa ab ejus intellectu non discrepat, impossibile aequè est, aliquid fieri contra ejus Voluntatem, ac contra ejus Intellectum, hoc est, id, quod contra ejus Voluntatem fieret, talis deberet esse naturae, ut ejus etiam intellectui repugnaret, ut Quadratum Rotundum. Quandoquidem ergo voluntas, decretumve Adami, in se spectatum, nec malum, nec quoque propriè loquendo contra Dei Voluntatem erat ; sequitur Deum ejus causam posse, immò, juxta eam rationem, quam animadvertis, debere esse ; non verò quatenus malum erat : nam malum, quod in eo erat, non erat aliud, quàm privationis perfectioris status, quem propter illud opus Adamus amittere debebat, et certum est, Privationem non esse quid positivum, eamque respectu nostri, non verò Dei intellectûs ità nominari. Hoc autem hinc oritur, quia cuncta ejusdem generis singularis, ea omnia, verbi gratiâ, quae externam hominum figuram habent, unâ eâdemque Definitione exprimimus, et idcircò judicamus, ea omnia aequè apta esse ad summam perfectionem, quam ex ejusmodi Definitione deducere possumus ; quando autem unum invenimus, cujus opera cum istâ pugnant perfectione, tunc id eâ privatum esse judicamus, et à suâ naturâ aberrare, quod haud faceremus, si id ad ejusmodi definitionem non retulissemus, talemque ei naturam affinxissemus. Quoniam verò Deus res nec abstractè novit, nec id genus generales format definitiones, nec plus realitatis rebus competit, quàm iis Divinus intellectus, et potentia immisit, et reverâ tribuit, manifestò sequitur, privationem istam solummodò respectu nostri intellectûs, non verò respectu Dei dici posse.

Hisce, mihi ut videtur, Quaestio penitùs soluta est. Ut verò viam magis planam reddam, omnemque scrupulum evellam, necesse habeo, ad has tuas sequentes Quaestiones respondere, nempe primò, quare S. Scriptura dicat Deum flagitare, ut se improbi convertant, et etiam quare Adamo prohibuerit ex arbore non edere, cùm tamen contrarium conclusisset. Secundò, quòd ex dictis meis sequi videatur, improbos superbiâ, avaritiâ, desperatione, etc. aequè Deum colere, ac probos generositate, patientiâ, amore, etc. propterea quòd Dei voluntatem exsequuntur.

Ad primum ut respondeam, dico Scripturam, quia plebi praecipuè convenit, et inservit, continuò humano more loqui : plebs etenim rebus sublimibus percipiendis inepta est ; et haec est ratio, cur mihi persuadeam ea omnia, quae Deus Prophetis revelavit ad salutem esse necessaria, legum modo scribi ; et hoc pacto integras Parabolas Prophetae finxerunt, nempe primò Deum, quia salutis, et perditionis media revelârat, quorumque erat causa, instar Regis, ac Legislatoris adumbrârunt ; media, quae nil nisi causae sunt, Leges appellârunt, et ad modum Legum conscripserunt ; salutem, perditionemque, quae nil nisi effectûs sunt, qui necessariò ex illis mediis fluunt, tanquam praemium, et paenam proposuerunt, atque juxta hanc Parabolam magis, quàm juxta veritatem omnia sua verba ordinârunt, Deumque ad instar hominis passim expresserunt, modò iratum, modò misericordem, jam futura desiderantem, jam zelo, et suspicione captum, quin ab ipso Diabolo deceptum ; adeò ut Philosophi, et simul omnes, qui sunt supra Legem, hoc est, qui Virtutem, non ut Legem ; sed ex amore, quia praestantissima est, sequuntur, ejusmodi verbis non debeant offendi.

Edictum ergo Adamo factum in hôc solummodò consistebat, nempe quòd Deus Adamo revelavit, tò edere ex illâ arbore mortem operari, quemadmodum et nobis per naturalem intellectum revelat, venenum esse mortiferum. Si verò roges, in quem finem hoc ei revelaret ? responsum do, ut eum tantò scientiâ perfectiorem redderet. Deum ergo interrogare, quamobrem ipsi perfectiorem non dederit voluntatem, est aequè absurdum, ac interrogare, cur circulo omnes globi proprietates non fuerit largitus, uti ex suprà dictis perspicuè sequitur, et ego Scholio Prop. 15 Partis primae Princip. Cartes. More Geometrico demonstrat. demonstravi.

Secundam difficultatem quod attinet, verum quidem est, impios Dei voluntatem suo modo exprimere ; ideò tamen cum probis nullatenus sunt comparandi : quò enim Res aliqua plus perfectionis habet, eò etiam magis de Deitate participat, Deique perfectionem exprimit magis. Quum ergo probi inaestimabiliter plus perfectionis, quàm improbi habeant, virtus eorum cum improborum virtute comparari nequit, eò quòd improbi amore Divino, qui ex Dei profluit cognitione, et quo solo nos pro humano nostro intellectu Dei servi dicimur, carent. Imò, quia Deum non cognoscunt, non sunt nisi instrumentum in manu Artificis, quod inscium servit, et serviendo consumitur ; probi contrà conscii serviunt, et serviendo perfectiores evadunt.


5 Januarii 1665

Epistola 20

Clarissimo Viro

B. d. S.

Guilielmus de Blyenbergh

Responsio ad Epistolam 19




Mi Domine, et Charissime Amice,


Ubi tua mihi primùm tradebatur epistola, eaque à me cursim evolvebatur, non tantùm statim respondere, sed et multa refutare animus erat. Verùm quò eam magis volvebam, eò minorem objectionum materiam inveniebam, et quantum desiderium legendi me ceperat, tantam legendo percepi voluptatem. Antequam verò ad postulatum accedam, ut nimirum quasdam difficultates solveres, imprimis sciendum est ; me duas Generales habere Regulas, juxta quas semper studeo philosophari, prior Regula est clarus, et distinctus mei intellectûs conceptus, posterior est Verbum Dei revelatum, vel Dei voluntas. Juxta priorem amator veritatis, juxta utramque verò Christianus ut sim Philosophus conor ; et siquando post longum accideret examen, ut naturalis mea cognitio vel videretur cum hoc Verbo pugnare, vel minùs benè cum eo convenire, tantum hoc verbum apud me habet auctoritatis, ut conceptûs, quos claros esse mihi imaginor, mihi sint potiùs suspecti, quàm ut eos supra et contra illam veritatem, quam in illo libro mihi praescriptam puto, collocarem. Et quid mirum ? nam constanter credere volo, illud Verbum esse Dei Verbum, hoc est, id provenisse à summo, et perfectissimo Deo, qui plures perfectiones includit, quàm ego capere possum ; et fortè de se ipso, suisque operibus plures voluit perfectiones praedicare, quàm ego finito meo intellectu hodiè, hodie inquam, percipere queo : fieri enim potest, ut memet operibus meis majoribus perfectionibus privârim ; et ideò, si fortè eâ praeditus essem perfectione, quâ actionibus propriis privatus sum, percipere possem omne id, quod in eo Verbo nobis proponitur, et docetur, cum sanissimis meae Mentis conceptibus congruere ; verùm quia mihi ipsi subjectus sum, annon continuò errore memet meliore privaverim conditione, et, ut statuis, Princ. Part. I Prop. 15 nostra cognitio, licet clarissima, adhuc imperfectionem includat ; potiùs, etiam sine ratione, ad illud Verbum inclino, hoc nisus fundamento, quòd à perfectissimo prodiit, (hoc quippe jam praesuppono, quia ejus probatio hîc non haberet locum, vel nimis longa foret) et propterea à me credi debet. Si jam solo ductu Regulae meae primae, exclusâ secundâ, quasi eam non haberem, aut ea non extaret, de tuâ Epistolâ judicarem, multa mihi essent concedenda, ut et concedo, subtilesque conceptûs tui essent suspiciendi ; secunda verò Regula longiùs à te me dissentire cogit. Verùm pro Epistolae modo ductu et hujus et illius regulae aliquantò latius eos examinabo.

Primò, juxta primò positam Regulam, rogaveram, quia, secundum tuam positionem, creare, et conservare unum, idemque erant, et quia Deus non tantùm res ; sed motùs quoque, et rerum modos in statu suo perseverare faciebat, hoc est, cum iis concurrebat ; annon videretur sequi, nullum esse malum, aut, ipsum Deum malum operari ; hâc nixus regulâ, quòd nihil contra Dei voluntatem potest fieri, alioquin involveret imperfectionem, aut res, quas Deus operatur, (quibus etiam res, quas malas dicimus, comprehensae videntur) etiam deberent malae esse. Verùm quia et hoc contradictionem includit, et, quocunque eam verterem modo, me à contradictione statuendâ liberare non possem, propterea me ad te recipiebam, utpote optimum tuorum conceptuum interpretem. In responsione dicis, te persistere in primâ sententiâ, nempe nihil contra Dei voluntatem vel fieri, vel posse fieri : Verùm quum huic difficultati respondendum esset, annon igitur Deus nullum faciat malum, negas peccatum quid positivum esse, addisque, non nisi valdè impropriè dici posse nos in Deum, peccare ; et Appendicis Parte I Cap. 6 dicis, Malum absolutum nullum dari, ut per se est manifestum : Nam quicquid existit, in se consideratum, sine respectu ad aliud quid, perfectionem includit, quae sese semper eò usque in quâcunque re extendit, quò se extendit ipsa rei essentia, et propterea evidenter sequitur, peccata, quia ea nihil nisi imperfectionem denotant, non posse in aliquo, quod essentiam exprimit, consistere. Si peccatum, malum, error, vel quocunque id appelles nomine, nihil aliud est, quàm perfectiorem statum amittere, aut eo privari, utique sequi videtur, to existere non quidem malum, aut imperfectionem esse ; sed aliquod malum in re existente posse oriri. Nam perfectum per aequè perfectam actionem perfectiore statu non privabitur ; sed quidem per id, quò ad aliquod imperfectum, quia concessis nobis viribus abutimur, inclinamus. Hoc videris non malum ; sed bonum minus appellare, quia res in se consideratae perfectionem includunt : deinde, quia rebus, ut ais, non plus essentiae competit, quàm divinus intellectus, et potentia eis tribuit, et reverâ confert ; et propterea non plus etiam existentiae in actionibus suis ostendere, quam essentiae accepere, possunt. Nam si nec plures, nec pauciores possum edere operationes, quàm quantum essentiae accepi, nulla perfectioris statûs privatio fingi potest : si enim nihil contra Dei voluntatem fit, et si solummodò tantum fit, quantum essentiae collatum est, quâ viâ malum, quod melioris conditionis privationem nuncupas, excogitari potest ? Quomodò quis per statutum adeò, et dependens opus perfectiorem statum amittere potis est ? Adeò ut mihi persuadeam, Virum Clarissimum alterutrum debere statuere, vel aliquod esse malum, vel si minùs, nullam esse posse melioris statûs privationem : Nam nullum esse malum, et meliori conditione orbari contradictorium mihi videtur. At dices, per perfectioris statûs privationem ad minus quidem bonum ; sed non ad absolutum malum recidimus ; sed (Append. Part. I Cap. 3) me docuisti, non esse de verbis litigandum. Quare, an id absolutum, nec ne dicendum sit, jam non disputo ; sed solùm, annon à meliori in pejorem statum delabi apud nos jure pejor status, aut status malus dicatur, et dici debeat. At regeres, malus ille status multum adhuc boni continet ; ego verò interrogo, annon ille homo, qui per imprudentiam suam in causâ fuit, quòd perfectiore statu orbatus est, et per consequens nunc minor est, quàm antea fuit, malus vocari queat.

Ut autem antecedens ratiocinium, quia nonnullae circa id supersunt tibi difficultates, declines, affirmas malum quidem esse, et in Adamo fuisse, verùm id non esse positivum quid, et respectu nostri, non autem Dei intellectûs tale dici, nostrique respectu Privationem, (sed tantùm quatenus eo optimâ libertate, quae ad nostram naturam spectat, et in nostrâ potestate est, nosmet ipsos privamus) Dei verò respectu Negationem esse. Hîc autem examinemus, an illud, quod malum vocas, siquidem duntaxat nostri respectu malum foret, malum non esset ; deinde an malum, ut tu vis, acceptum, Dei respectu tantùm Negatio dici debeat.

Ad primum suprà aliquo modo videor respondisse : et quamvis concederem, minùs alio ente perfectum esse in me nullum ponere posse malum, eò quòd meliorem statum à creatore flagitare nequeo, et tantùm efficere, ut meus status gradibus differat ; non tamen ideò potero concedere, et fateri, si jam imperfectior sum, quàm ante fui, eamque imperfectionem meâ culpâ mihi creavi, me eatenus non tantò pejorem esse ; si, inquam, meipsum, antequam in imperfectionem unquam incideram, considero, et me cum aliis tunc majore, quàm ego praeditis perfectione, comparo, minor illa perfectio non malum ; sed secundum gradûs minus bonum erit : Si verò me ipsum, postquam perfectiore statu excidi, eoque propriâ orbatus imprudentiâ, cum primâ meâ formâ, quâ ex manu mei Creatoris prodii, et perfectior eram, comparo, me esse deteriorem, quàm antea judicare debeo : nam non creator ; sed ego me ipsum eò redegi ; vires enim mihi me ab errore praeservandi, uti et tu fateris, suppetebant.

Quod secundum spectat, nempe an malum, quod statuis consistere in melioris statûs privationis, quem non tantùm Adamus ; sed et nos omnes subitâ, et inordinatâ nimis actione amisimus, an illud, inquam, respectu Dei mera sit Negatio. Ut hoc verò sanâ mente examinemus, videndum nobis est, quomodò hominem constituas et à Deo ante omnem errorem dependentem facias, et quomodò post errorem eundem hominem constituas. Ante errorem eum describis, quòd non plus ipsi essentiae competit, quàm quantum ei Divinus intellectus, et potentia tribuit, et reverâ confert, hoc est (nisi à mente tuâ aberrem) quòd homo nec plus, nec minus perfectionis potest habere, quàm quantum essentiae Deus in ipso posuit ; hoc verò est hominem tali modo à Deo dependentem facere, quemadmodum elementa, lapides, herbas, etc. Si autem haec tua sit sententia, quid sibi velint verba Princip. P. I Prop. 15 non percipio. Cum autem voluntas, inquis, libera sit a se determinandum : sequitur nos potestatem habere facultatem assentiendi intra limites intellectûs continendi, ac proinde efficiendi, ne in errorem incidamus. Annon videtur contradictio, voluntatem tam liberam, ut se ab errore possit praeservare, et unà à Deo dependentem facere, ut nec plus, nec minus perfectionis queat proferre, quàm quantum essentiae Deus ipsi dedit ? Ad secundum, nempe quomodò hominem constituis post errorem, dicis, hominem subitâ nimis actione, nimirum voluntatem non continendo intra intellectûs limites, seipsum perfectiore conditione privare : verùm mihi videtur, tibi et hîc, et in Principiis utraque hujus Privationis extrema propiùs fuisse explicanda, quid ante privationem possideret, quidque post amissionem perfecti istius statûs (ut eum appellas) sibi servaret. Dicitur quidem quid perdiderimus ; sed non quid retinuerimus Princ. Part. I Prop. 15. Tota igitur imperfectio erroris in solâ optimae libertatis privatione consistet, quae error vocatur. Examinemus utcumque hoc ea ratione, quâ à te statuitur. Statuis non solùm tam diversos cogitandi modos in nobis dari, quorum alios volendi, aliosque intelligendi nuncupamus ; sed etiam inter eos talem esse ordinem, ut res non debeamus velle, antequam eas clarè intelligamus ; affirmas etiam, quòd, si voluntatem nostram inter limites intellectûs continemus, nunquam errabimus, et quod denique in nostrâ potestate est voluntatem intra limites intellectûs continere. Cùm haec seriò mente agito, alterutrum ut verum sit, necessum est ; vel omne id, quod ponitur, est fictum, vel Deus eundem ordinem nobis impressit. Si impressit, annon absurdum esset affirmare id sine fine factum esse Deumque, ut ullum ordinem observemus, et sequamur, non exigere : nam illud in Deo contradictionem poneret. Et si ordinem in nobis positum debemus observare, quomodò adeò à Deo dependentes possumus et esse, et manere : si enim nemo nec plus, nec minus perfectionis habet, quàm quantum essentiae accepit, et si haec vis ex effectibus debeat cognosci, ille, qui voluntatem suam ultra limites intellectus extendit, non tantum virium à Deo accepit, alioquin eas in effectum deduceret ; et per consequens is, qui errat, perfectionem non errandi à Deo non accepit, aliàs nunquam erraret. Nam secundùm te tantum essentiae datum est, quantum perfectionis efficitur. Deinde si Deus nobis tantum essentiae tribuit, ut eum observare queamus ordinem, ut tu nos eum posse servare affirmas, et si tantum perfectionis producimus, quantum essentiae nacti sumus, quî fit, ut eum transgrediamur, quî, ut eum possimus transgredi ordinem, utque voluntatem non semper intra limites intellectûs contineamus. Tertiò, si à Deo tantopere dependeo, ut suprà te statuere ostendi, ut nec intra, nec extra limites intellectûs voluntatem continere possim, nisi mihi Deus in antecessum tantum dederit essentiae, et suâ voluntate priùs alterutrum determinavit : quomodò ergo mihi, si hoc penitiùs consideremus, voluntatis libertas usu venire potest. Nonne in Deo contradictionem ponere videtur, nobis praescrire ordinem nostram voluntatem intra limites nostri intellectûs continendi, et non praebere tantum essentiae, vel perfectionum, ut eum observemus ; et si, juxta tuam sententiam, tantum perfectionis nobis concessit, nunquam profectò errare possemus : quantum enim essentiae possidemus, tantum perfectionis producere oportet, semperque concessas vires in nostris operationibus ostendere : nostri autem errores sunt argumentum, nos ejusmodi potentiam à Deo ità dependentem (ut statuis) non possidere ; adeò ut alterutrum verum esse debeat, vel nos non adeò à Deo dependere, vel nos in nobis potentiam non errandi non habere ; at potentiam non errandi habemus, prout statuis. Ergo à Deo non adeò dependemus.

Ex dictis jam clarè patere videtur, impossibile esse, ut malum aut meliori statu privari respectu Dei esset Negatio. Quid enim significat privari, aut perfectiorem statum amittere ? nonne est à majori ad minorem perfectionem, et per consequens à majori ad minorem essentiam transire ; et à Deo in certâ mensurâ perfectionis, et essentiae collocari ? nonne est velle, nos alium, praeter sui perfectam notitiam, non posse acquirere statum, nisi aliter decrevisset, ac voluisset ? Fierine potest, ut illa creatura ab omniscio, et summè perfecto Ente producta, quod voluit, ut talem essentiae statum retineret, imò, cum quâ Deus, ut eam in eo statu retineret, continuò concurrit ; ut, inquam, in essentiâ declinaret, hoc est, in perfectione praeter Dei notitiam minor fieret ? Haec res absurditatem involvere videtur. Annon absurdum est dicere, Adamum perfectiorem amisisse conditionem, et consequenter ineptum fuisse ad eum ordinem, quem Deus in animâ ejus posuerat, Deumque nullam habere notitiam, qualis, quantaeque perfectionis Adamus jacturam fecerat ? Potestne comprehendi, Deum Ens aliquod constituere ità dependens, ut non nisi ejusmodi opus produceret, et tum propter illud opus perfectiorem perderet statum : (praeterquam quòd ejus absoluta esset causa) et tamen nullam ejus haberet notitiam ? Concedo inter actum, et malum actui adhaerens dari discrimen : sed verò Malum respectu Dei esse Negationem superat meum captum. Deum actum scire, eundem determinare, et cum eo concurrere, et tamen malum, quod in illo actu est, ejusque exitum non cognoscere, mihi in Deo impossibile videtur. Adverte mecum, Deum in actu meo progignendi cum uxore meâ concurrere : est enim positivum quid, et per consequens claram ejus habet Deus scientiam ; verùm quatenus eo actu abutor, et cum alterius uxore contra datam fidem, et jusjurandum meum rem habeo, illum actum malum comitatur. Quid jam hîc respectu Dei esset Negativum ? non quòd actum progignendi faciam : quatenus etenim is positivus est, cum eodem Deus concurrit. Debet ergo istud malum, quod illum actum comitatur, tantummodò esse, quòd ego contra proprium foedus, vel Dei mandatum cum alienâ congredior, cum quâ non licet. Jam verò, potestne capi, Deum nostras scire actiones, cum iis concurrere, et tamen ignorare, quâcum illam actionem producimus, eò magis quòd Deus etiam cum illius foeminae actione, cum quâ rem habebam, concurrit ? Id de Deo sentire durum videtur. Attende occidendi actum ; quatenus est actus positivus, cum eo Deus concurrit ; sed verò istius actionis effectum, nempe alicujus Entis destructionem, et Dei creaturae dissolutionem anne ignoraret ? quasi proprium opus Deo foret incognitum. (Metuo ne mentem tuam benè percipiam : Conceptus quippe tui, quàm ut tam foedum committas errorem, perspicaciores sunt) Fortasse instabis, eos actûs, prout eos pono, merè esse bonos, et nullum eos comitari malum ; sed tum, quid malum nuncupes, capere nequeo, quod perfectioris conditionis privationem sequitur ; et tum Mundus in aeternâ, et perpetuâ poneretur confusione, nosque bestiis similes redderemur. Vide quaeso, quam utilitatem ea sententia mundo conferret.

Vulgarem hominis descriptionem rejicis, et unicuique homini tantum tribuis perfectionis, quantum Deus ipsi, ut operetur, largitus est. Sed eâ ratione mihi videris statuere impios Deum aequè, ac pios, suis operibus colere : Quare ? quia utrique perfectiora nequeunt producere opera, quàm quantum utrisque essentiae datum est, et suis demonstrant effectibus. Nec mihi Quaestioni satisfacere in secundâ responsione videris, dicendo, Quò res aliqua plùs perfectionis habet, eò etiam magis de Deitate participat, Deique perfectionem exprimit magis. Quum ergo probi inaestimabiliter plus perfectionis, quàm improbi habeant, virtus eorum cum improborum virtute comparati nequit. Improbi, quia Deum non cognoscunt, non sunt nisi instrumentum in manu artificis, quod inscium servit et serviendo consumitur : Probi contrà conscii serviunt, et serviendo perfectiores evadunt. In utrisque tamen hoc verum est, eos amplius non posse operari ; quantò etenim plus perfectionis hic prae illo efficit, tantò plus essentiae unus prae alio accepit. Annon igitur exiguâ suâ perfectione impii aequè, ac pii, Deum colunt ? Nam, secundùm tuam sententiam, nihil amplius ab impiis Deus flagitat, alioquin plus essentiae in eos contulisset ; sed verò plus essentiae non dedit, uti ex effectibus liquet. Ergo amplius ab eis non petit. Et siquando unusquisque in specie, nec plus, nec minus, quàm Deus vult, facit, cur is, qui parum operatur, sed tamen tantum, quantum Deus ab ipso exigit, Deo aequè, ac probus, non esset acceptus ? Insuper, quemadmodum per malum, quod actum comitatur, nostrâ imprudentiâ, ex tuâ sententiâ, perfectionem perdimus statum, ità et hîc videris statuere, quòd, continendo voluntatem intra limites intellectûs, non tantùm adeò perfecti manemus, ac sumus ; sed quòd praeterea serviendo perfectiores evadimus ; quòd contradictionem involvere mihi persuadeo, si modò tantopere à Deo dependemus, ut nec plus, nec minus perfectionis queamus efficere, quàm tantum essentiae accepimus, hoc est, quàm Deus voluit, ut tunc per imprudentiam pejores, aut per prudentiam meliores fiamus. Adeò ut nihil aliud statuere videris, quàm, si homo talis sit, ac eum describis, impios suis operibus, aequè, ac pios suis, Deum colere, et hac ratione ità, ut elementa, herbae, lapides etc. à Deo dependentes reddimur. Cui rei igitur inserviet noster intellectus ? cui voluntatem intra limites intellectûs continendi potestas ? quâ de causâ ordo ille nobis infixus est ? Et vide, quaeso ab aliâ parte, quâ re nos privemus, nempe anxiâ, et seriâ meditatione ad nos ipsos secundùm regulam perfectionis Dei, et ordinem nobis impressum perfectos reddendum : nosmet precatione, et ad Deum suspiriis, quibus tam saepe extraordinariam confortationem accepisse percepimus, orbamus : nosmet totâ Religione, ac omni illâ spe, et acquiescentiâ, quam ex precibus, et Religione speramus, orbamus. Enimverò, si nullam mali habet Deus cognitionem, multò minùs credibile est, eum malum puniturum. Quaenam ergo supersunt rationes, quò minùs facinora quaevis (si modò judicem effugio) avidè perpetrem ? cur non detestandis mediis divitias mihi acquiro ? cur absque discrimine, et, quò caro nos trahit, id, quod lubet, non perpetro ? Dices, quia virtus propter se est amanda. Quî verò virtutem amare possum ? mihi tantum essentiae, ac perfectionis non est tributum ; et si tantum acquiescentiae, et ex hoc et ex illo habere licet, cur mihi vim, ut voluntatem intra limites intellectûs contineam, infero ? cur id non facio, quò me affectus trahunt ? cur non hominem, qui mihi alicubi obest, clam occido ? etc. Ecce quam cunctis impiis, et impietati demus occasionem ? nos truncis, omnesque nostras actiones motibus horologium similes reddimus.

Ex dictis valdè durum mihi videtur, quòd impropriè tantùm in Deum peccare possimus dici ; cui enim rei data nobis voluntatem intra limites intellectûs continendi potentia inservit, si, ubi eam transgredimur, contra eum peccamus ordinem ? Regeres fortè, id non esse peccatum in Deum ; sed in nos ipsos : nam si propriè erga Deum peccare diceremur, etiam dicendum esset, aliquid contra Dei voluntatem fieri ; quod juxta te est impossibile : Ergo etiam peccatum. Interim alterutrum verum sit necesse est, Deum vel velle, vel nolle. Si vult, quomodò nostri respectu malum esse potest ? Si non vult, id, ex tuâ opinione, non fieret. Quamvis autem hoc aliquam, ut tua fert sententia, involveret absurditatem, praedictas tamen absurditates admittere periculosissimum videtur. Quis novit, si anxiè inquirerem, annon remedium posset inveniri his aliquo modo conciliandis.

Atque sic tuae epistolae examen juxta Regulam meam primam generalem finiam : antequam verò ad examen juxta secundam Regulam accedam, duo adhuc proponam, quae epistolam tuam spectant, quaeque scripsisti Princ. Part. I Prop. 15. Prius est, quòd affirmas, nos potestatem volendi, et judicandi intra limites intellectûs retinere posse : quod absolutè concedere nequeo. Nam hoc si foret verum, certè ex innumerabilibus vel unus reperitur homo, qui se eâ praeditum potestate ostenderet : etiam quivis apud se experiri potest, se quantas etiam impendat vires, eum scopum attingere non posse. Et si quis de hoc negotio dubitat, seipsum examinet, quoties invito intellectu passiones rationem suam vincant, etiam tum quum summis obnititur viribus. At dices, quòd hoc minùs praestamus, non est, quia nobis impossibile est ; sed quia sufficientem non adhibemus diligentiam ; regero, quòd, si hoc possibile esset, saltem ex tot millibus vel unus invenitur ; sed ne unus omnium hominum exstitit, vel existit, qui auderet gloriari, se in errores haud incidisse. Quaenam verò hujus rei certiora, quàm ipsa exempla, possunt adduci argumenta ? Si pauci essent, unus esset : jam verò quum nullus sit, nulla ejus quoque datur probatio. Instabis et dices : si fieri potest, ut judicium suspendendo, et voluntatem intra terminos intellectûs continendo, semel, ne errem, efficere queo, quare, ubi eandem adhibeo diligentiam, semper id efficere non possem ? Respondeo, me videre non posse, nos hodie tantum virium habere, ut in eo semper perseveremus ; semel unâ horâ, quando omnes intendo nervos, iter duorum milliarium conficere potis sum, verùm semper id praestare non possum ; ità me summo studio ab errore semel praeservare possum, sed vires ad id semper praestandum deficiunt. Clarum mihi videtur, primum hominem, è manu perfecti illius artificis prodeuntem, iis praeditum fuisse viribus ; sed (ut in hoc tecum sentio) eum, illis viribus non satis utendo, vel abutendo, statum suum amisisse perfectum ad praestandum, quod antea sui erat arbitrii. Haecque multis rationibus, ni nimius essem, firmarem. Et hoc in negotio omnem Sacrae Scripturae essentiam, quae propterea apud nos in honore esse debet, sitam esse opinor, quoniam nos id, quod tam clarè intellectus noster naturalis confirmat, docet : nempe, lapsum ex nostrâ primâ perfectione nostrâ imprudentiâ factum esse. Quid igitur istius lapsûs emendatione magis necessarium ? Atque hominem lapsum ad Deum reducere Sacrae Scripturae unicus quoque est scopus.

Posterius est, Princip. Part. I Prop. 15 quòd affirmas, Res clarè et distinctè intelligere repugnare Naturae hominis, unde tamen concludis, longè melius esse rebus, quamvis confusis assentiri, et libertatem exercere, quàm semper indifferentem, hoc est, in infimo gradu libertatis manere. Quam ut concedam conclusionem, impedit in me obscuritas : nam suspensum judicium nos in eo statu, in quo à Creatore sumus creati, conservat ; verùm rebus confusè est rebus non intellectis assentiri, et ità aequè facilè vero ac falso assentiri. Et si (ut D. Des Cartes alicubi docet) eum ordinem in assentiendo non usurpamus, quem Deus inter nostrum intellectum, nostramque voluntatem constituit, nempe ut non nisi clarè perceptis assentiamur : quamvis tunc casu in veritatem incidamus, tamen quia verum non eo, quo Deus voluit ordine, amplectimur, peccamus ; et per consequens, ut assensûs cohibitio nos in statu, in quo à Deo constituti sumus, conservat, ità confusus assensus nostrum statum pejorem reddit ; erroris quippe ponit fundamentum, quo perfectum deinceps amittimus statum. Sed te dicentem audio : nonne praestat, ut nos perfectiores reddamus, rebus licet confusis assentiendo, quàm ut non assentiendo semper in infimo perfectionis, et libertatis gradu maneamus ? At praeterquam quòd hoc negaverimus, et aliquo modo ostenderimus, nos nosmet non meliores ; sed deteriores reddidisse ; nobis etiam impossibile, et quasi contradictio videtur, Deum cognitionem rerum, ab ipso determinatarum, longiùs extendere, ac eam, quam nobis dedit ; imò Deum tunc absolutam nostrorum errorum causam involvere. Nec huic contrarium est, quòd nos Deum, ut plura in nos conferret, quàm contulit, non possumus accusare ; quia ad id non tenebatur. Verum quidem est, Deum non teneri, ut plura, quàm dedit, daret ; sed summa Dei etiam infert perfectio, ut creatura ab ipso procedens nullam contradictionem involveret, prout tum videretur sequi. Nullibi namque in creatâ naturâ, praeterquam in nostro intellectu, deprehendimus scientiam. In quem alium finem ille nobis concessus esset, nisi ut Dei opera contemplaremur et cognosceremus ? Et quidnam evidentiùs sequi videtur, quàm quòd harmonia inter res cognoscendas, nostrumque intellectum dari debet ?

Si tuam Epistolam circa ea, quae modò diximus, ad meam secundam Regulam generalem examinarem, magis, quàm in primâ, discreparemus. Mihi namque videtur, (aberranti commonstra viam) te Sacrae Scripturae eam infallibilem veritatem et divinitatem non adscribere, quam ego in eâ esse mihi persuadeo. Verum quidem est, quòd te credere ais, Deum res Sacrae Scripturae Prophetis revelâsse ; sed modo adeò imperfecto, ut, si factum est, prout tu statuis, in Deo contradictionem involveret. Si enim Deus suum Verbum, ac voluntatem hominibus manifestavit, certum in finem, idque clarè iis manifestavit. Si jam Prophetae ex illo verbo, quod acceperant, Parabolam finxissent, id Deus vel voluisset, vel noluisset. Si voluisset, ut exin Parabolam fingerent, hoc est, ut ab ejus mente aberrarent ; Deus istius erroris esset causa, aliquidque quod contrariaretur sibi, vellet. Si noluisset, impossibile erat, ut Prophetae inde Parabolam effingerent. Praeterea credibile est, si supponitur, Deum Verbum suum Prophetis dedisse, quòd ità eis dedit, ut illud accipiendo non erraverint : nam Deus ni [in ?] Verbo suo revelando certum finem habere debebat ; At sibi finem, ut homines in errorem duceret, proponere nequit : Id enim in Deo esset contradictio. Etiam homo contra Dei voluntatem errare non poterat ; nam id, secundùm te, fieri nequit. Praeter haec omnia, de illo summè perfecto Deo credi non potest, eum permittere, ut suo Verbo, Prophetis dato, ad illud populo explicandum, alius à Prophetis tribueretur sensus, quam Deus voluit : Si enim statuimus, Deum Prophetis suum concessisse Verbum, simul asserimus, Deum modo extraordinario Prophetis apparuisse, vel cum iis loquutum fuisse. Si jam Prophetae de hoc tradito Verbo Parabolam fingunt, hoc est, alium ei sensum tribuunt, quàm, ut tribuerent, voluit, Deus hanc rem eos edocuisset. Est etiam tam respectu Prophetarum impossibile, quàm respectu Dei contradictio, Prophetas alium sensum potuisse habere, quàm eos habere voluit Deus.

Deum suum ità revelasse Verbum, uti tu vis, parùm probas, nempe eum salutem, et perditionem tantùm revelâsse, certa eum in finem decrevisse media, atque salutem, ac perditionem non nisi decretorum mediorum effectûs esse. Nam profectò, si Prophetae Dei Verbum isthoc sensu acceperant, quas rationes, ad alium illi adscribendum sensum, habuissent ? Sed et nullam adducis probationem, quâ nos, ut hanc tuam supra Prophetarum sententiam poneremus, convinceres. Si verò existimas, hanc esse probationem, quòd alioquin illud Verbum multas imperfectiones, et contrarietates includeret, dico, hoc duntaxat dici, non verò probari. Et quis novit, si uterque sensus produceretur, uter minores includeret imperfectiones ? Denique Enti summè perfecto benè perspectum erat, quid populus caperet, quaeque optima esset methodus, juxta quam populus institui deberet. Quantum ad secundum primae tuae Quaestionis membrum attinet, quaeris ex te ipso, quare Deus Adamo, ne ex arbore ederet, cùm tamen contrarium decrevisset, edixit ; respondes verò, edictum Adamo factum in hoc solo consistere, quòd nimirùm Deus Adamo revelavit  edere ex arbore mortis esse causam, quemadmodum nobis per naturalem rationem venenum mortiferum esse revelat. Si statuitur, Deum aliquid Adamo interdixisse, quaenam rationes sunt, quò magis crederem modum prohibitionis, quem tu adfers, quàm quem adducunt Prophetae, quibus Deus ipse modum prohibitionis revelavit ? Dices, mea prohibendi ratio magis naturalis est, et ideò magis veritati, Deoque conveniens. Sed hoc omne nego. Nec capio, quòd Deus per naturalem intellectum nobis, venenum lethale esse, revelavit ; nec rationes video, quibus unquam scirem, aliquid esse venetatum, nisi malos veneni effectûs in aliis vidissem, et audivissem. Quòd homines, quia venenum non noscunt, inscii edant et moriantur, quotidiana nos docet experientia. Dices, si homines scirent, id venenum esse, etiam malum id esse, eos non lateret ; sed respondeo neminem veneni habere notitiam, aut posse habere ; nisi qui vidit, aut audivit, aliquem ejus usu damnum sibi dedisse ; et si ponimus, nos ad hunc usque diem nunquam audivisse, vel vidisse, aliquem ejus usu sibi nocuisse, non tantùm nunc quoque ignoraremus ; sed et sine metu in proprium damnum id usurparemus, quemadmodum tales veritates indies docemur.

Quid magis in hâc vitâ candidum atque erectum animum, quàm illius perfectae Deitatis contemplatio, delectat ? Nam quemadmodum circa perfectissimum versatur, ità etiam perfectissimum, quod in finitum nostrum intellectum cadere potest, involvere debet. Nec mihi in vitâ quicquam est, quod eum eâ mutarem delectatione. In hâc, caelesti instigatus appetitu, multum temporis insumere possum ; sed et simul tristitiâ affici, quando intueor tam multa finito meo intellectui deesse : verùm tristitiam sedo spe eâ, quam possideo, quae mihi vitâ charior est, quòd poshac existam, et permanebo, et eam Deitatem majori perfectione, quàm nunc, intuebor. Ubi brevem, praetervolantemque considero vitam, in quâ singulis momentis mortem exspecto ; si deberem credere me finem habiturum, sanctâque illâ, et praestantissimâ cariturum contemplatione, certè omnium creaturarum; quibus cognitio finis sui deest, miserrimus essem. Quippe metus mortis ante obitum miserum me redderet, et post eum planè nihil, et per consequens miser essem, quia divinâ illâ contemplatione privatus essem. Huc verò me tuae videntur ducere opiniones, quòd ubi hîc esse desino, etiam in aeternum desinam, cùm econtra illud Verbum, et Dei voluntas consolentur interno suo in animâ meâ testimonio, quòd post hanc vitam in statu perfectiore me aliquando, contemplando summè perfectam Deitatem, oblectabo. Profectò licet spes ista aliquando falsa esse deprehenderetur, me tamen, dum spero, beatum reddit. Unicum hoc est, quod precibus, suspiriis, et feriis votis à Deo peto, et petam, (utinam ad id plus conferre liceret !) quamdiu spiritus hos reget artus, ut ipsi placeat, me suâ bonitate tam beatum reddere, ut, quando hoc corpus dissolvitur, Ens intellectuale ad perfectissimam illam Deitatem contemplandum maneam, et si hoc tantùm nanciscor, mihi, quomodò hîc credatur, quid invicem persuadeatur, an aliquid naturali intellectu fundetur, et percipi ab eo possit, nec ne, perinde est. Hoc, hoc solummodò est votum meum, meum desiderium, continuaeque preces, ut Deus hanc certitudinem in animâ meâ confirmet, et, si eam possideo, (ah me miserrimum, si eo destituar !) prae desiderio anima mea exclamet, quemadmodum cervus anhelat aquarum rivos, ità te, ô Deus vivens, anima mea desiderat : ah ! quando veniet dies, quòd tecum ero, et te adspiciam. Si hoc tantùm obtineo, omne animae meae studium, et desiderium possideo. Quia verò nostrum opus Deo displicet, spem istam, ex tuâ sententiâ, non video : Nec intelligo, Deum, (siquidem de eo humano more loqui liceat) si nullam ex opere nostro, et laudatione capit voluptatem, nos produxisse, et conservâsse. Si verò à tuâ sententiâ aberro, tuam explicationem expeto. Verùm me, et fortè te solito diutiùs moratus sum ; quia verò mihi chartam deesse video, finiam. Horum solutionem videre aveo. Fortè hîc illic aliquam ex Epistolâ tuâ eduxi conclusionem, quae fortassis tua non erit opinio ; sed super eâ re explicationem tuam audire cupio.

Nuper occupatus fui in quibusdam Dei attributis perpendendis, in quo me tua non parùm juvit Appendix. Mentem tuam solummodò fusiùs explicui, quae mihi non nisi demonstratione exhibere videtur, et ideo demiror in Praefatione affirmari, te illa non sentire ; sed obligatum fuisse, ut ità tuum, uti promiseras, Cartesii Philosophiam discipulum doceres ; et te longè aliam, tam de Deo, quàm de animâ, speciatim de animae voluntate fovere opinionem : video quoque in illâ Praefatione dici, te haec Cogitata Metaphysica brevi prolixiora editurum, quae duo avidè desidero ; nam de iis aliquid singulare spero. Mea autem non fert consuetudo aliquem laudibus extollere. Scripsi haec sincero animo, et amicitiâ non fucatâ, prout in epistolâ tuâ petiisti, utque veritas detegeretur. Excusa nimiam, praeter intentionem, prolixitatem. Si ad has responderis, me tibi summopere devincies. Non recuso, si eâ linguâ, in quâ educatus sum, scribere animus est, vel aliâ, modò Latinâ, aut Gallicâ sit ; hoc verò responsum, ut eâdem exares linguâ, peto, quia mentem tuam in eâ bene, quod forte in linguâ Latinâ non fieret, percipiebam. Ità me tibi devincies, egoque ero, ac permanebo,

Mi Domine, Tibi addictissimus atque Officiosissimus

G. de Blyenbergh

Dordraci 16 Januarii 1665


In responsione tuâ prolixiùs, quid per Negationem in Deo intelligas, erudiri exopto.

Epistola 21

Viro Doctissimo, ac Ornatissimo,

Guilielmo de Blyenbergh

B. de S.

Responsio ad Epistolam 20

Versio



Mi Domine, et Amice,


Quum primam tuam Epistolam legebam, existimabam nostras opiniones ferè concordare ; sed verò ex secundâ, quae 21 hujus mensis mihi tradita est, longè aliter se rem habere intelligo, videoque nos non tantùm dissentire de iis, quae longè ex primis principiis sunt petenda ; sed etiam de eisdem ipsis principiis : adeò ut vix credam fore, ut nos Epistolis invicem erudire possimus. Video namque nullam demonstrationem, licet pro Demonstrationis Legibus solidissimam, apud te valere, nisi conveniat cum eâ explicatione, quam vel ipse, vel alii Theologi, tibi haud ignoti, sacrae Scripturae tribuunt. Verùm si deprehendas, Deum per sacram Scripturam clariùs, et efficaciùs loqui, quàm per lumen naturalis intellectûs, quod nobis etiam concessit, ac assiduò Sapientiâ suâ Divinâ firmiter, et incorruptè conservat, validas habes rationes, ut intellectum flectas ad opiniones, quas sacrae Scripturae tribuis, quin ipse haud aliter facere possem. Quod verò me spectat, quia planè, et sine ambagibus profiteor, me S. Scripturam non intelligere, licet aliquot annos in eâ insumpserim, et quia me haud fugit, quando solidam nactus sum demonstrationem, me non posse in tales cogitationes incidere, ut unquam de eâ dubitare queam, omninò in eo, quod mihi intellectus monstrat, acquiesco sine ullâ suspicione, me eâ in re deceptum esse, nec sacram Scripturam, quamvis eam non investigem, ei contradicere posse ; quia veritas veritati non repugnat, ut jam ante in Appendice meâ (caput indicare nequeo, nec enim liber hîc ruri penes me est) clarè indicavi ; et si fructum, quem jam ex intellectu naturali cepi, vel semel falsum esse deprehenderem, me fortunatum redderet, quoniam fruor, et vitam non maerore et gemitu, sed tranquillitate, laetitiâ, et hilaritate transigere studeo, et subinde gradum unum adscendo. Agnosco interim (id, quod summam mihi praebet satisfactionem, et mentis tranquillitatem) cuncta potentiâ Entis summè perfecti, ac ejus immutabili ità fieri decreto.

Ad tuam verò ut redeam epistolam, dico me tibi summas ex animo agere gratias, quòd mihi tuam in tempore philosophandi rationem aperuisti ; sed quòd tu talia, qualia vis ex meâ epistolâ educere, mihi affingas, pro eo nulla tibi gratias ego. Quam, quaeso, materiam mea praebuit epistola has mihi affingendi opiniones, homines nempe bestiis esse similes, homines bestiarum more mori, et interire, nostra Deo displicere opera, etc. (licet in postremo hoc summopere dissentiamus, quia aliter te non percipio, quàm quòd intelligis, Deum nostris operibus delectari, tanquam qui finem suum assecutus est, eò quòd res ex voto successit). Quantum ad me, ego profectò clarè dixi, probos Deum colere, et assiduè colendo perfectiores evadere, Deum amare ; hoccine est eos bestiis similes reddere ; aut eos instar bestiarum perire, vel denique eorum opera Deo non placere ? Si meas literas majore cum attentione legisses, clarè perspexisses, nostrum dissensum in hoc solo positum esse ; scilicet an Deus, ut Deus, hoc est, absolutè, nulla ei humana attributa adscribendo, perfectiones, quas probi accipiunt, eis communicet ; (ut ego intelligo) anve ut judex, quod ultimum tu statuis ; et eâ de causâ defendis impios, quia juxta Dei decretum, quicquid possunt, faciunt, Deo aequè, ac pios servire. Sed verò secundùm mea dicta id nullatenus sequitur : quia Deum tanquam judicem non introduco, et ideò ego opera ex operis qualitate, non verò ex potentiâ operatoris aestimo, et merces, quae opus consequitur, tam necessariò id consequitur, quàm ex naturâ trianguli sequitur, tres ejus angulos duobus rectis aequales esse debere. Et hoc unusquisque intelliget, qui tantùm ad id, quòd summa nostra beatitudo in amore erga Deum consistit, attendit, quòdque ille amor necessariò ex Dei cognitione, quae nobis tantopere commendatur, fluit. Hoc autem generaliter facillimè demonstrari potest, si modò ad naturam decreti Dei attendatur, quemadmodum in meâ Appendice explicui : Verùm fateor, eos omnes, qui divinam naturam cum humanâ confundunt, valdè ad id intelligendum ineptos esse. Hisce literis finem hîc imponere animus erat, ne tibi ampliùs essem molestus iis rebus, quae tantummodò (uti clarum est ex valdè devoto additamento fini tuae epistolae affixo) pro joco, et risu inserviunt, nulli autem usui sunt. Ne verò petitionem tuam omni modo rejiciam, ulteriùs ad explicationem vocum negationis, et privationis, et breviter ad id, quod necessarium est ad sensum praecedentis meae epistolae dilucidiùs enucleandum, progrediar.

Dico igitur primò privationem non esse privandi actum ; sed tantùm simplicem, et meram carentiam, quae in se nihil est : est quippe ens rationis tantùm, vel modus cogitandi, quem formamus, quum res invicem comparamus. Dicimus, exempli gratiâ, caecum visu privatum esse, quia eum facilè, ut videntem imaginamur, sive imaginatio haec hinc oriatur, quòd cum aliis, qui vident, sive quod praesentem suum statum cum praeterito, quum videbat, comparamus ; et cùm hunc virum eâ ratione consideramus, nempe comparando suam naturam cum naturâ aliorum, vel cum praeteritâ suâ, tunc affirmamus, visum ad suam naturam pertinere, et propterea dicimus, cum eo privatum esse. Verùm quum Dei decretum, ejusque natura consideratur, non magis de illo homine, quàm de lapide possumus affirmare, eum visu orbatum esse, quia illo tempore non magis sine contradictione illi homini visus, quàm lapidi competit ; quoniam ad hominem illum nil amplius pertinet, et suum est, quam id, quod divinus intellectus et voluntas ei tribuit. Et propterea Deus non magis est causa toà illius non videre, quam toà non videre lapidis ; id quod mera est negatio. Ità etiam, cùm ad naturam hominis, qui appetitu libidinis ducitur, attendimus, praesentemque appetitum cum eo, qui in probis est, vel cum eo, quem ipse aliàs habuit, comparamus ; affirmamus, eum hominem meliore appetitu privatum esse, quia tunc isti virtutis appetitum competere judicamus ; quod facere non possumus, si ad naturam Divini decreti, et intellectûs attendimus : nam eo respectu melior ille appetitus non magis ad naturam istius hominis eo tempore, quàm ad naturam diaboli, vel lapidis pertinet, et idcircò eo respectu melior appetitus non est privatio, sed negatio. Adeò ut privatio nihil aliud sit, quàm aliquid de re negare, quod judicamus ad suam naturam pertinere, et negatio nil aliud, quàm aliquid de re negare, quia ad suam naturam non pertinet. Et hinc liquet, quare Adami appetitus rerum terrenarum nostri, non verò intellectûs Dei respectu tantùm malus esset. Licet enim Deus praeteritum et praesentem Adami statum sciret, non idcircò Adamum praeterito statu privatum esse intelligebat, hoc est, praeteritum ad suam naturam pertinere : Nam tunc Deus aliquid contra suam voluntatem, hoc est, contra proprium suum intellectum intelligeret. Hoc si bene percepisses, simulque me illam libertatem, quam Cartesius menti adscribit, non concedere, quemadmodum L.M. in Praefatione meo nomine testatus est, vel minimam in meis verbis non invenires contradictionem. Sed video, me meliùs multò facturum fuisse, si in primâ meâ epistolâ Cartesii verbis respondissem, dicendo, nos non posse scire, quomodò nostra libertas, et quicquid ab eâ dependet cum Dei providentiâ et libertate congruat, (sicuti in Appendice diversis locis feci) adeò ut ex Dei creatione nullam in libertate nostrâ queamus invenire contradictionem, quia capere haud possumus, quomodò Deus res creavit, et (quod idem est) quomodò eas conservat. Verùm putabam, te Praefationem legisse, meque, si ex animi sententiâ non responderem, in amicitiae officium, quam animitus offerebam, peccaturum fuisse. Sed haec susque deque fero.

Quia tamen video, te Cartesii mentem hactenus non benè percepisse, peto, ut haec duo attendas : Primò neque me, neque Cartesium unquam dixisse, quòd ad nostram naturam pertinet, ut nostram voluntatem intra limites intellectûs contineamus ; sed tantùm, quòd Deus nobis intellectum determinatum, et voluntatem indeterminatam dedit, ità tamen, ut ignoremus, in quem finem nos creavit ; Porrò, quòd istiusmodi indeterminata, vel perfecta voluntas nos non solùm perfectiores reddit ; sed quoque, ut tibi in sequentibus dicam, quòd ea nobis sit valdè necessaria. Secundò quòd nostra libertas nec in quâdam contingentiâ, nec in quâdam indifferentiâ sita est ; sed in modo affirmandi, et negandi ; adeò ut, quo rem aliquam minùs indifferenter affirmamus, aut negamus, eò liberiores simus : Verbi causa, si Dei natura nobis est cognita, tam necessariò ex naturâ nostrâ tò affirmare sequitur, Deum existere, quàm ex naturâ trianguli ejus tres angulos duobus rectis aequari fluit ; et tamen nunquam magis liberi sumus, quàm quum rem tali modo affirmamus. Quia verò haec necessitas nihil aliud est, quàm Dei decretum, veluti in meâ Appendice clarè ostendi ; hinc quodammodò intelligere licet, quo pacto rem liberè agamus, ejusque causa simus, non obstantè, quod eam necessariò, et ex Dei decreto agamus. Hoc, inquam, aliquo modo possumus intelligere, cùm quid affirmamus, quod clarè, et distinctè percipimus, ubi verò quicquam, quod clarè ac distinctè non capimus, asserimus, hoc est, cum patimur, ut voluntas extra nostri intellectûs limites exspatietur, tum illam necessitatem, Deique decreta non ità percipere possumus ; sed nostram quidem libertatem quam nostra voluntas semper includit, (quo respectu opera nostra solummodò bona, vel mala appellantur) et si tunc conamur libertatem nostram cum Dei decreto, et continuâ creatione conciliare, confundimus id, quod clarè et distinctè intelligimus, cum eo, quod non percipimus, et propterea frustrà id conamur. Sufficit ergo nobis, quòd scimus nos liberos esse, et nos tales esse posse non obstante Dei decreto, nosque mali causam esse, eò quòd nullus actus, nisi respectu nostrae libertatis, tantùm malus nominari potest. Haec sunt, quae Cartesium spectant, ut demonstrarem ejus dicta ab eâ parte nullam pati contradictionem.

Jam ad ea, quae me attinent, me convertam, ac primò breviter referam utilitatem, quae ex meâ opinione nascitur, quae praecipuè in eo est sita, quòd scilicet noster intellectus Deo mentem, et corpus extra omnem superstitionem offert, nec preces nobis valdè utiles esse nego : nam meus intellectus est nimis parvus ad omnia media determinandum, quae Deus habet, quibus homines ad sui amorem, hoc est, ad salutem perducat ; adeò ut tantùm absit hanc opinionem noxiam futuram esse, ut ècontra iis, qui nullis praejudiciis nec puerili superstitione praeoccupati sunt, unicum sit medium ad summum beatitudinis gradum perveniendi.

Quòd verò ais, me homines, eos à Deo tam dependentes faciendo, ideo elementis, herbis, et lapidibus similes reddere, id sufficienter ostendit te meam opinionem perversissimè intelligere, et res, quae intellectum spectant, cum imaginatione confundere. Si enim puro intellectu percepisses, quid sit à Deo dependere, certè non cogitares, res, quatenus à Deo dependent, mortuas, corporeas, et imperfectas esse, (quis unquam de Ente summè perfecto tam viliter ausus fuit loqui) ècontra caperes, eâ de causâ, et quatenus à Deo dependent, perfectas esse. Adeò ut hanc dependentiam, atque necessariam operationem quàm optimè per Dei decretum intelligamus, quando non ad truncos, et herbas ; sed ad maximè intelligibiles, et res creatas perfectissimas attendimus, ut ex illo, quod secundò de Cartesii mente jam ante memoravimus, clarè apparet, quod attendere debuisses.

Nec reticere possum, me id summopere mirari, quod dicis : si Deus delictum non puniret, (hoc est, tanquam judex tali poenâ, quam ipsum delictum non inferret : Id enim solùm nostra est quaestio) quaenam ratio impedit, quò minùs quaevis scelera avidè perpetrem ? Certè qui illud tantùm (quod de te non spero) formidine poenae omittit, is nullâ ratione ex amore operatur, et quàm minimè virtutem amplectitur. Quantum ad me, ea omitto, vel omittere studeo, quia expressè cum meâ singulari naturâ pugnant, meque à Dei amore, et cognitione aberrare facerent.

Porrò si ad naturam humanam paulùm attendisses, et naturam Dei decreti, prout in Appendice explicui, percepisses, tandemque scivisses, quomodò res esset deducenda, antequam ad conclusionem perveniatur, non adeò temerè dixisses, hanc opinionem nos truncis, etc. similes reddere ; nec tam multas absurditates, quàm imaginaris, mihi affinxisses.

De duabus illis rebus, quas ais, priusquam ad secundam tuam regulam pergis, te percipere haud valere, respondeo primò Cartesium sufficere ad conclusionem tuam faciendam, quòd nempe, si modò attendis ad naturam tuam, experiris, te posse judicium tuum suspendere ; si verò dicas, te in te ipso non experiri, nos tantum virium hodie in rationem obtinere, ut hoc semper continuare possemus, id idem Cartesio esset, ac nos hodie non posse videre, nos, quamdiu existimus, futuros semper res cogitantes, vel naturam rei cogitantis retenturos, quod profectò contradictionem involvit.

Ad secundum cum Cartesio dico, si voluntatem nostram extra limites intellectûs nostri valdè limitati extendere non possemus, nos miserrimos futuros, neque in nostrâ potestate fore vel frustum panis comedere, vel passum progredi, vel substitere : omnia enim incerta, atque periculis sunt plena.

Transeo nunc ad secundam tuam regulam, asseroque, me quidem credere, quòd ego eam veritatem, quam tu in Scripturâ esse credis, illi non tribuam, et tamen credo, quòd ego illi tantum, si non plus adscribam authoritatis ; quodque longè cautiùs, quàm alii, caveam, ne illi pueriles quasdam, et absurdas sententias affingam, quod nemo praestare potest, nisi is, qui philosophiam benè intelligit, vel divinas habet revelationes ; adeò ut me valdè parum moveant explicationes, quas vulgares theologi de Scripturâ adferunt, praesertim si istius sint farinae, ut Scripturam semper juxta litteram, sensumque externum sumant ; et nunquam, praeter Socinianos, crassum adeò vidi theologum, qui non percipit sacram Scripturam creberrimè more humano de Deo loqui, ac suum sensum parabolis exprimere ; et quòd ad contradictionem, quam frustrà (meâ quidem opinione) conaris ostendere, credo te per parabolam omninò aliud quid, quàm vulgò fit, intelligere : nam quis unquam audivit, eum, qui suos conceptûs parabolis exprimit, à suo sensu aberrare. Quum Micha regi Aghabo diceret, se Deum in solio suo sedentem vidisse, ac exercitûs caelestes à dextrâ, et sinistrâ stantes, Deumque ex illis quaerere, quisnam Aghabum deciperet, illud ipsum certè erat parabola, quâ propheta praecipuum, quod eâ occasione (quae non erat, ut sublimia theologiae dogmata doceret) Dei nomine debebat manifestare, sufficienter exprimebat ; adeò ut nullo modo à sensu suo aberraret. Sic etiam caeteri prophetae Dei verbum jussu Dei eâ ratione populo manifestârunt, tanquam optimo medio, non verò tanquam illo, quod Deus petebat, populum ad scopum Scripturae primarium ducendi, qui juxta ipsius Christi dictum in hoc consistit, nimirùm in amore Dei supra omnia, et proximi tanquam sui ipsius. Sublimes speculationes, credo, Scripturam minimè tangunt. Me quod spectat, nulla Dei aeterna attributa ex sacrâ Scripturâ didici, nec discere potui.

Quantum verò quintum attinet argumentum (scilicet prophetas Dei verbum tali ratione manifestum fecisse, quoniam veritas veritati non est contraria) nihil reliqui est, quàm ut (quemadmodum quivis, qui demonstrandi methodum percipit, judicabit) demonstrem, Scripturam, prout est, esse Dei verum verbum revelatum. Cujus mathematicam demonstrationem, nisi divinâ revelatione, habere nequeo. Et ideo dixi, credo, sed non more mathematico scio, omnia, quae Deus prophetis, etc. quia firmiter credo, non verò mathematicè scio, prophetas Dei intimos consiliarios, et legatos fuisse fidos ; adeò ut in iis, quae ego affirmavi, nulla omninò sit contradictio ; cùm è contrario ab alterâ parte haud paucae inveniantur. Reliquum tuae epistolae, nempe ut dicis : Denique Ens summè perfectum noverat, etc. et deinde quod contra exemplum de veneno adfers, ac ultimò, quod Appendicem, et id, quod sequitur, spectat, dico hanc praesentem quaestionem non respicere.

Praefationem L.M. quod attinet, in ipsâ certè simul ostenditur, quid Cartesio adhuc probandum esset, ut solidam de libero arbitrio demonstrationem formaret, additurque, me contrariam fovere sententiam, et quomodò eam foveam ; quam forte suo tempore indicabo, nunc verò animus non est.

De opere verò super Cartesium nec cogitavi, nec ulteriorem ejus gessi curam, postquam sermone Belgico prodiit : et quidem non sine ratione, quam hic recensore longum foret. Adeò ut nihil discendum restet, quàm me etc.

Epistola 22

Clarissimo Viro

B. de S.

Responsio ad Epistolam 21

Versio



Mi Domine, et chare Amice,


Epistolam tuam, 28 Januarii scriptam, suo tempore accepi ; aliae occupationes praeter studia impediverunt, quò minùs ad tuam citiùs responderim : et quoniam hîc illic acribus tua referta est reprehensionibus, quid de eâ judicarem, vix sciebam : nam in primâ, 5 Januarii exaratâ, tam liberaliter amicitiam tuam ex animo mihi obtuleras, hâc additâ obtestatione, meam non solùm illo tempore scriptam ; sed et subsequentes valdè gratas fore ; quin amicè flagitabas, ut liberè, si quas insuper movere possem difficultates, objicerem, uti in meâ, 16 Januarii datâ, prolixiùs paulò praestiti. Ad eam amicam, et erudientem, juxta postulatum, et promissum tuum, expectabam responsionem ; sed econtra talem, quae nimiam non redolet amicitiam, accepi ; nempe quòd nullae demonstrationes, licet validissimae apud me valent, quòd mentem Cartesii non percipio, quòd res spirituales nimiùm cum terrenis confundo, etc. ità ut invicem epistolis diutiùs erudire non possemus. Ad quae amicè respondeo, me firmiter credere, te suprà dicta meliùs me intelligere, et assuetum magis esse res corporeas à spiritualibus discernere ; in Metaphysicâ enim, quam ego inchoo, summum adscendisti gradum, et ideò, ut erudirer, favorem tuum captabam ; nunquam verò existimabam, me objectionibus, liberè factis, offensionis causam praebiturum. Summas tibi ex animo ago gratias, quòd tantum laborem in duabus epistolis exarandis, praecipuè in secundâ, suscepisti ; ex posteriore, quam ex priore, tuam mentem clariùs percepi, et nihilominùs ei assensum praebere nequeo, nisi difficultates, quas adhuc in eâ invenio, tollantur : nec hoc offensionis causam dare potest. Nam illud vitium in intellectu nostro arguit, si veritati sine fundamento necessario assentimur : Licet tui veri essent conceptûs, iis assensum praebere non licet, quamdiu in me quaedam obscuritatis, vel dubitationis rationes supersunt, quamvis dubitationes non ex re propositâ, sed ex mei intellectûs imperfectione orirentur. Et quia hoc abundè tibi notum est, aegrè ferre non debes, si rursùs quasdam formem objectiones : cogor ità facere, quamdiu rem clarè percipere nequeo ; nam hoc in alium non fit finem, quàm ad veritatem inveniendam ; non verò ad tuam mentem praeter intentionem tuam detorquendam ; et propterea ad haec pauca amicam peto responsionem. Dicis, nihil ad essentiam rei amplius pertinere, quàm id, quod divina voluntas, potentiaque ei concedit, et reverâ tribuit ; et cùm ad naturam hominis, qui appetitu libidinis ducitur, attendimus, praesentemque appetitum cum eo, qui in probis est, vel cum eo, quem ipse aliàs habuit, comparamus, affirmamus eum hominem meliore appetitu privatum esse, quia tunc isti virtutis appetitum competere judicamus ; quod facere non possumus, si ad naturam divini decreti et intellectûs attendimus ; nam eo respectu melior ille appetitus non magis ad naturam istius hominis eo tempore, quàm ad naturam Diaboli, aut lapidis pertinet, etc. Licet enim Deus praeteritum, et praesentem Adami statum sciret, non idcircò Adamum praeterito statu privatum esse intelligebat, hoc est, praeteritum ad suam praesentem naturam pertinere, etc. Ex quibus verbis clarè sequi videtur, juxta tuam sententiam, nihil aliud ad essentiam pertinere, quàm quod eo momento, quo percipitur, res habet, hoc est, si me voluptatis desiderium tenet, illud desiderium ad meam illo tempore pertinet essentiam, et si me non tenet, illud non-desiderium ad meam eo, quo non desidero, tempore essentiam pertinet, unde infallibiliter consequitur, me tum respectu Dei aequè perfectionem in meis operibus includere, (solummodò gradu differentibus) quando voluptatum cupiditate, quàm quando eâ non teneor ; quando omnis generis scelera perpetro, quàm quando virtutem, et justitiam exerceo. Ad meam enim essentiam eo tempore tantum duntaxat, quantum operor, pertinet : nec enim plus, nec minus, secundùm tuam positionem, operari possum, quàm quantum reverâ accepi perfectionis, quia voluptatum, scelerumque cupiditas ad meam eo tempore, quo facio, pertinet essentiam, et eo tempore illam, non verò majorem, à Divinâ potentiâ accipio : Exigit ergo divina potentia ejusmodi duntaxat opera. Et ità ex tuâ positione clarè videtur sequi, Deum scelera unâ, eâdemque ratione velle, quâ ea vult, quae tu nomine virtutis insignis. Ponamus jam, quòd Deus, ut Deus, non verò ut judex, piis, et impiis talem, et tantum essentiae largitur, quantum vult, ut illi efficiant ; quaenam rationes dantur, ut unius opus non eodem modo, quàm alterius velit ? Nam quoniam unicuique ad opus suum qualitatem concedit, sequitur utique, quòd, quibus minus largitus est, eâdem ratione tantum ab ipsis petit, quantum ab illis, quibus plus dedit ; et per consequens Deus sui ipsius respectu majorem, minoremve nostrorum operum perfectionem, voluptatum et virtutum cupiditatem eodem modo exigit. Adeò ut, qui scelera patrat, necessariò eadem patrare debeat, quia nihil aliud ad suam eo tempore essentiam spectat ; uti is, qui virtutem exercet, ideò virtutem exercet, quia Dei potentia voluit, ut ad suam eo tempore essentiam id pertineret : Rursum mihi videtur Deum aequè, et eodem modo scelera, quàm virtutem velle, quatenus autem utraque vult, tam hujus, quàm illius est causa, ipsique eatenus grata esse debent. Quod de Deo concipere durum est.

Dicis, ut video, probos Deum colere ; verùm ex tuis scriptis nihil aliud percipio, quàm quòd Deo servire tantùm sit talia efficere opera, quae Deus, ut operaremur, voluit ; idem adscribis impiis, et libidinosis ; quaenam ergo est differentia, respectu Dei, inter proborum, et improborum cultum ? Ais etiam, probos Deo servire, et serviendo continuò perfectiores evadere ; sed non percipio, quid per tò perfectiores evadere intelligas, nec quid significet tò continuò perfectiores evadere. Nam et impii, et pii suam essentiam, et conservationem, aut continuam creationem a Deo, ut Deo, non verò, ut judice, nanciscuntur, voluntatemque ejus juxta Dei decretum utrique eodem modo exequuntur. Quaenam ergo differentia, respectu Dei, inter utroque potest esse ? Nam tò perfectiores continuò evadere non ex opere ; sed ex Dei voluntate fluit ; adeò ut, si impii per opera sua imperfectiores fiunt, illud non fluat ex operibus ; sed ex solâ Dei voluntate ; et utrique voluntatem Dei tantùm exequuntur : nequit ergo in his duobus, ratione Dei, dari discrimen. Quaenam sunt ergo rationes, ut hi per opus suum continuò perfectiores, illi verò deteriores evadant ? Sed verò discrimen operis horum supra alterorum opus in hoc ponere videris, quòd hoc opus plus perfectionis, quàm illud includit. In his tuum, vel meum certò confido latere errorem : nam nullam in tuis scriptis reperire licet Regulam, secundùm quam res magis, minusve perfecta dicitur, quàm quando plus, minusve habet essentiae. Si jam haec sit perfectionis regula, sunt igitur scelera, Dei respectu, ei aequè, ac opera proborum grata : nam Deus ea, ut Deus, hoc est, sui respectu, eodem modo vult, quia utraque ex Dei fluunt decreto. Si haec sit sola perfectionis regula, errores non nisi impropriè tales dici possunt ; sed reverâ nulli errores, nulla dantur scelera : et quicquid est, illam tantummodò, et talem, quam Deus dedit, essentiam complectitur, quae semper, utcunque ea se habeat, perfectionem involvit. Me hoc clarè non posse percipere, fateor, et tu quaerenti, an occidere Deo aequè placeat, ac eleëmosynas largiri ? an furtum committere, Dei respectu, aequè bonum sit, ac justum esse ? condona. Si neges, quaenam sunt rationes ? si affirmes, quae apud me existunt rationes, quibus moverer, ut hoc opus, quod tu virtutem appellas, magis, quàm aliud operarer ? quaenam lex magis hoc, quàm illud, prohibet ? Si ipsam nomines virtutis legem, fatendum mihi certè est, me nullam apud te reperire, juxta quam virtus moderanda, et ex quâ cognoscenda sit. Quicquid enim est, à Dei voluntate inseparabiliter dependet, et per consequens et hoc, et illud ex aequo virtuosum est. Et, quid tibi virtus, vel lex virtutis sit, non capio ; ideo etiam, quod asseris, nos ex amore virtutis debere operari, non intelligo. Dicis quidem, te scelera, et vitia omittere, quia ea cum singulari tuâ naturâ pugnant, et te ab divinâ cognitione, et amore seducunt ; verùm nullam horum in omnibus tuis scriptis invenio vel regulam, vel probationem. Quin excusa me, si contrarium ex illis sequi dicam. Omittis ea, quae vitia appello, quia cum singulari tuâ naturâ pugnant, non autem quia vitia complectuntur ; omittis ea, quemadmodum cibus, à quo natura nostra abhorret, relinquitur. Certè qui mala omittet, eò quòd sua natura ab eis abhorret, parùm de virtute gloriari poterit.

Hîc jam rursum quaestio moverit potest, an, si daretur animus, cum cujus singulari naturâ non pugnaret ; sed conveniret voluptates, sceleraque patrare, an, inquam, ratio virtutis sit, quae ipsum ad virtutem praestandam, malumque omittendum moveret ? Sed quî fieri potest, ut quis cupiditatem voluptatis amitteret, quum ejus cupiditas eo tempore de suâ sit essentiâ, ipsamque jam modò acceperit, neque dimittere possit ?

Hanc etiam consequentiam in tuis scriptis non video, quòd nimirum eae actiones, quas scelerum nomine insignio, te à Dei cognitione, et ejus amore seducerent. Nam voluntatem Dei tantùm exequutus es, neque amplius praestare poteras, quia ad tuam isto tempore essentiam constituendam à Divinâ voluntate, ac potentiâ nihil amplius datum erat. Quomodò sic determinatum, ac dependens opus te à Divino amore aberrare facit ? aberrare est confusum, et independens esse, et hoc secundùm te est impossibile. Nam sive hoc, sive illud, sive plus, sive minus perfectionis edimus, illud ad esse nostrum pro illo tempore immediatè à Deo accipimus : quomodò ergo possumus aberrare ? vel ego, per errorem quid intelligatur, non capio. Attamen in hoc, in hoc, inquam, solo causa vel mei, vel tui erroris latere debet.

Hîc multa alia dicerem, et quaererem, Primò, An substantiae intellectuales alio modo, quàm vitae expertes à Deo dependeant ? licet enim entia intellectualia plus essentiae, quàm vitâ carentia involvant, annon utraque Deo, Deique decreto ad suum motum in genere, et ad talem motum in specie conservandum opus habent, et per consequens, quatenus dependent, annon unâ, eâdemque ratione dependeant ? Secundò, Quia, quam ei D. des Cartes adsignavit, libertatem animae non concedis, quaenam sit differentia inter dependentiam intellectualium, et animâ carentium Substantiarum ? et si nullam volendi habent libertatem, quomodò tu eas à Deo dependere concipias ? et quo pacto anima à Deo dependeat ? Tertiò, Siquidem nostra anima eâ non sit praedita libertate, anne nostra actio propriè Dei actio, et nostra voluntas propriè Dei sit voluntas ? Plura alia quaerere possem, sed tam multa à te petere non ausim : solummodò ad praecedentia responsum tuum brevi exspecto, an fortè hoc medio adhibito sententiam tuam meliùs intelligam, ut postea de hâc re coram tecum pluribus agerem. Ubi enim tuum nactus fuero responsum, Leydam profectus, si gratum sit, in transitu te salutabo. His nixus, dico ex animo, tibi salute dicta, me manere

Tibi addictissimum, atque Officiosissimum

G. de Blyenbergh.

Dordraci 19. Febr. 1665.


P.S. Nimiâ festinatione hanc inferere quaestionem oblitus sum : an quod aliàs nobis eveniret, prudentiâ nostrâ non impedire queamus.

Epistola 23

Viro Doctissimo, ac Ornatissimo,

Guilielmo de Blyenbergh

B. de S.

Responsio ad Epistolam 22

Versio



Mi Domine et Amice,


Duas abs te hâc septimaniâ accepi Epistolas ; posterior, 9 Martii exarata, tantùm ei inserviebat, ut me de priore, 19 Februarii scriptâ, et mihi Schiedamo missâ, certiorem redderet. In hâc priore te de eo queri video, quòd dixerim nullam apud te demonstrationem locum habere posse etc. quasi illud mearum rationum respectu, quia statim tibi non fecerunt satis, locutus fuerim, quod à mente meâ longè abest : respiciebam propria tua verba, quae sic habent. Et siquando post diutinam investigationem accideret, ut naturalis mea scientia videretur cum hoc Verbo vel pugnare, vel non satis bene etc. illud Verbum tantae apud me est authoritatis, ut conceptûs, quos existimo clarè percipere, mihi potiùs suspecti sint, etc. Adeo ut tua tantùm verba breviter repeterim, nec propterea credo, me ullâ in re irae causam praebuisse, eò magis, quòd ea, tanquam rationem, adducebam, quibus magnum nostrum dissensum ostenderem.

Porrò, quia in calce secundae Epistolae scripteras, te tantummodò sperare, et optare, ut in fide, ac spe perseveres, atque reliqua, quae nobis invicem de intellectu naturali persuademus, tibi esse indifferentia ; animo volvebam, uti et jam revolvo, meas nulli usui futuras, mihique eâ de causâ consultum magis esse, ut studia (quae alioqui tamdiu intermittere cogor) non negligerem propter res, quae nullum fructum possunt largiri. Nec hoc primae Epistolae meae contrariatur : quia ibi te, ut merum Philosophum, qui (sicuti haud pauci, qui se Christianos autumant, concedunt) nullum alium veritatis Lydium habet lapidem, praeter naturalem intellectum, non verò Theologiam, considerabam. Sed de hâc re me aliter edocuisti, simulque ostendisti, quòd fundamentum, cui nostram amicitiam superaedificare animus erat, non, ut arbitrabar, esset jactum.

Denique reliqua quod attinet, ea plerumque tali modo inter disputandum contingunt, ut propterea humanitatis limites non transgrediamur, et hâc de causâ in secundâ tuâ Epistolâ, nec non in hâc his similia, tanquam non animadversa, praetermittam. Haec de tuâ offensione, ut, me ei nullam dedisse causam, ostenderem, multò minùs me ferre haud posse, ut mihi quisquam obloquatur. Nunc, quò ad tuas objectiones rursùs respondeam, me converto.

Statuo ergo primò, Deum absolutè, et reverâ causam esse omnium, quae essentiam habent, quaecunque etiam illa sint. Si jam poteris demonstrare, Malum, Errorem, Scelera, etc. quicquam esse, quod essentiam exprimit, tibi penitùs concedam, Deum scelerum, mali, errori, etc. causam esse. Videor mihi sufficienter ostendisse id, quod formam mali, erroris, sceleris ponit, non in aliquo, quod essentiam exprimit, consistere, ideoque dici non posse, Deum ejus esse causam. Neronis, verbi gratia, matricidium, quatenus aliquid positivum comprehendebat, scelus non erat : nam facinus externum fecit, simulque intentionem ad trucidandam Matrem Orestes habuit, et tamen, saltem uti Nero, ità non accusatur. Quodnam ergo Neronis scelus ? Non aliud, quàm quòd hoc facinore ostenderet se ingratum, immisericordem, ac inobedientem esse. Certum autem est, nihil horum aliquid essentiae exprimere, et idcircò Deum eorum etiam non fuisse causam, licet causa actûs, et intentionis Neronis fuerit.

Porrò velim hîc notari, nos, dum Philosophicè loquimur, non debere Phrasibus Theologiae uti : Nam, quia Theologia Deum passim, nec temerè, ut hominem perfectum repraesentat, propterea oportunum est, ut in Theologiâ dicatur Deum quicquam cupere, Deum taedio operibus improborum affici, et proborum delectari ; in Philosophiâ verò, ubi clarè percipimus, quòd Deo illa attributa, quae hominem perfectum reddunt, tam aegrè possunt tribui, et adsignari, quàm si ea, quae elephantum, asinumve perficiunt, homini tribuerimus : Ibi haec, et his similia verba nullum obtinent locum, nec ibi sine nostrorum conceptuum summâ confusione ea usurpare licet. Quare Philosophicè loquendo, dici nequit, Deum à quoquam quicquam petere, neque ei taediosum, aut gratum quid esse ; haec quippe omnia humana sunt attributa, quae in Deo locum non habent.

Notari tandem voluissem, quòd, quamvis opera proborum, (hoc est, eorum, qui claram Dei habent ideam, ad quam cuncta eorum opera, ut et cogitationes determinantur) et improborum, (hoc est, eorum, qui Dei ideam haud possident, sed tantùm rerum terrenarum ideas, ad quas eorum opera, cogitationesque determinantur) et denique omnium eorum, quae sunt, ex Dei aeternis legibus, et Decretis necessariò profluant, continuoque à Deo dependeant, attamen non solùm gradibus ; sed et essentiâ ab invicem differunt : licet etenim mus aequè, ac angelus, et aequè Tristitia, ac Laetitia, à Deo dependeant, nequit tamen mus species angeli, et Tristitia species Laetitiae esse. Hisce opinor me tuis Objectionibus (si eas probè intellexi ; Quippe interdum dubius haero, num conclusiones, quas inde deducis, non differant ab ipsâ Propositione, quam demonstrare suscipis) respondisse.

Verùm illud clariùs patebit, si ad Quaestiones propositas ex his fundamentis respondeam. Prima est, an occidere Deo adeò acceptum sit, ac eleëmosynas elargiri ? altera est, an furari Dei respectu aequè bonum sit, ac justum esse , tertia denique est, an, si daretur animus, cum cujus singulari naturâ non pugnaret ; sed conveniret, libidinibus obtemperare, et scelera perpetrare, an in eo, inquam, ratio Virtutis daretur, quae ipsi, ut bonum faceret, et malum omitteret, persuaderet ?

Ad primam hoc do responsum, me (Philosophicè loquendo) quid his verbis, Deo acceptum esse, velis, nescire. Si roges, an Deus hunc non odio habeat, illum verò diligat ? an Deum alius contumeliâ affecerit, alius favore prosecutus fuerit ? respondeo, quod non. Si verò Quaestio est, numne homines, qui occidunt, et eleëmosynas distribuunt, aequè probi, et perfecti sint ? Rursus negando respondeo.

Ad secundam regero : si bonum respectu Dei inferat, justum aliquid boni Deo praestare, et furem aliquid mali, respondeo neque justum, neque furem in Deo delectationem, aut taedium posse causari ; si verò quaeratur, an utrumque illud opus, quatenus aliquid reale, et à Deo causatum est, aequè sit perfectum ? dico, si ad opera tantùm animum advertamus, et ad talem modum, posse fieri, ut utrumque aequè sit perfectum. Si igitur interroges, numque fur, et justus aequè sint perfecti, beatique ? respondeo, non.. Per justum namque eum intelligo, qui constanter cupit, ut unusquisque, quod suum est, possideat ; quam Cupiditatem ego in meâ Ethicâ (necdum editâ) in piis ex clarâ, quam de seipsis, et Deo habent, cognitione necessariò originem ducere, demonstro. Et quoniam ejus generis cupiditatem fur non habet, necessariò Dei, et sui ipsius cognitione, hoc est, primario, quod nos homines reddit, destituitur. Si tamen ulteriùs quaeras, quid te queat movere, ut magis hoc opus, quod Virtutem nuncupo, quàm aliud facias ? dico, me non posse scire, quâ viâ, ex infinitis, Deus utatur, ut te ad hoc opus determinet. Posset esse, ut Deus tibi clarè sui ideam impresserit, ut mundum oblivioni propter sui amorem traderes, reliquosque homines, sicut te ipsum, amares ; et perspicuum est hujusmodi animi Constitutionem cum caeteris omnibus, quae malae vocantur, pugnare, et eâ de causâ in uno subjecto non posse esse. Porrò fundamenta Ethices explicandi, et etiam cuncta mea dicta demonstrandi non est hîc locus, quia tantùm in eo sum, ut ad Quaestiones tuas responsum dem, et eas à me avertam, arceamque.

Quantum denique tertiam Quaestionem attinet, ea contradictionem supponit, mihique aequè videbatur, ad si quis rogaret : Si meliùs cum alicujus naturâ conveniret, ut seipsum suspenderet, an rationes darentur, ut se non suspenderet ? Verùm, ejusmodi dari naturam, sit possibile, tunc affirmo, (etiamsi liberum arbitrium concederem, sive non concederem) si quis videt, se commodiùs in cruce posse vivere, quàm mensae suae accumbentem, eum stultissimè agere, si se ipsum non suspenderet ; et is, qui clarè videret, se scelera patrando reverâ perfectiore et meliore vitâ, vel essentiâ, quàm virtutem sectando, posse frui, is etiam stultus foret, si illa non faceret. Nam scelera respectu istiusmodi naturae humanae perversae virtus essent.

Ad aliam Quaestionem, quam calci Epistolae addidisti, quia unâ horâ vel centum ejus generis quaerere possemus, nec tamen unquam ad conclusionem unius perveniremus, et ipse responsionem non adeo urges, non respondebo : hoc tempore tantùm dicam, etc.


Voorburg. Den Maart 1665

Epistola 24

Viro Clarissimo,

B. de S.

Guilielmus de Blyenbergh

Responsio ad Epistolam 23

Versio



Mi Domine, et amice,


Ubi tuâ honorabor praesentiâ, ut in eâ perseverarem non tempus, multò minùs memoria permittebat, ut quae colloquentes tractavimus, ei mandarem ; licet ego quàm primùm à te discesseram, omnes memoriae vires, quò audita retinerem, colligerem. In proximum ergo profectus locum tuas opiniones chartae mandare conabar ; sed experienbar tunc, me reverâ ne quartam quidem tractatorum partem retinuisse ; adeò ut tibi sim excusandus, si adhuc semel, tantùm quaerendo de iis, in quibus mentem tuam, vel non bene perceperim, vel non bene retinuerim, tibi molestus sim. Optem, ut hunc laborem aliquo beneficio tibi compensare facultas daretur.

Primum erat, quomodò, ubi Principia, et Cogitata tua Metaphysica lego, quae tua, quaeque Cartesii sit sententia, internoscere possim ?

Secundum, an propriè detur error, et in quo consistat ?

Tertium, quâ ratione statuas, voluntatem non esse liberam.

Quartum, quid his verbis, quae L. M. in Praefatione tuo nomine scripsit, intelligas, nempe. Cum contrà author noster admittat quidem in Rerum naturâ esse substantiam cogitantem : attamen neget illam constituere essentiam Mentis humanae ; sed statuat, eodem modo, quo extensio nullis limitibus determinata est, cogitationem etiam nullis limitibus determinari ; adeòque quemadmodum Corpus humanum non est absolutè, sed tantùm certo modo secundùm leges naturae extensae per motum et quietem determinata extensio ; sic etiam Mentem, sive animam humanam non esse absolutè, sed tantùm secundùm leges naturae cogitantis per ideas certo modo determinatam cogitationem ; quae necessariò dari concluditur, ubi Corpus humanum existere incipit. Unde sequi videtur, sicut Corpus humanum ex millenis compositum est corporibus, ità etiam humanam Mentem ex millenis constare cogitationibus ; et quemadmodum humanum Corpus in millena resolvitur, unde componebatur, corpora, sic etiam Mentem nostram, ubi corpus deserit, in tam multiplices, ex quibus constabat, cogitationes resolvi : et sicuti resolutae humani nostri Corpori partes non ampliùs unitae manent ; sed alia corpora inter ea se insinuant ; ità sequi quoque videtur, Mente nostrâ dissolutâ, illas innumeras cogitationes, quibus constabat, non ampliùs combinatas, sed divisas esse : et quemadmodum corpora soluta corpora quidem manent ; sed non humana, ità à morte quoque nostram substantiam cogitantem quidem resolvi, ut cogitationes, vel substantiae cogitantes maneant, non verò ità, ut essentia erat earum, quum Mens humana dicebantur. Unde mihi videtur, ac si statueres, substantiam hominis cogitantem mutari, et instar corporum resolvi, quin imò quasdam ità, ut de impiis (ni me fallat memoria) affirmabas, omninò perire, nullamque sibi retinere cogitationem reliquam. Et sicut D. des Cartes, ut L. M. habet, Mentem esse substantiam absolutè cogitantem tantùm praesupponit, ità et Tu, et L. M. praesupponitis maximam partem uti mihi videmini : quare tuam hoc in negotio mentem clarè non percipio.

Quintum est, quòd tam in colloquio, quàm in postremâ tuâ epistolâ, 13 martii scriptâ, statuis, ex clarâ Dei, et nostri cognitione oriri constantiam, quâ, ut quilibet suum sibi habeat, cupimus : Verùm hîc explicandum restat, quâ ratione Dei, et nostri cognitio in nobis constantem voluntatem producat, ut unusquisque, quod suum est, possideat, hoc est, quâ viâ id ex Dei cognitione fluat, vel nos obstringat, ut virtutem amemus, et ea negligamus opera, quae vitia dicimus ; et unde procedat (quandoquidem occidere, et furari, juxta te, aequè quid positivum, ac eleëmosynas dare, comprehendant) cur eaedem committere non tantùm perfectionis, beatitudinis, et acquiescentiae, quantùm eleëmosynas distribuere, involvat. Dices fortè, ut in postremâ, quae 13 martii consignata est, hanc quaestionem ad Ethicam spectare, eamque inibi à te moveri ; verùm quum sine hujus quaestionis, ut et praecedentium elucidatione, ego tuam nequeam percipere mentem, quin semper absurditates supersint, quas conciliare non possum, amicè rogo ut latiùs mihi ad eas respondeas ; praesertim ut praecipuas quasdam definitiones, postulata, et axiomata, quibus tua Ethica, et haec imprimis quaestio innititur, proponas, et explanes. Fortè, quia labor deterret, te excusabis, verùm ut meae satisfacias petitioni saltem hâc vice flagito, eò quòd absque ultimae quaestionis solutione mentem tuam nunquam rectè sim percepturus. Optem, ut laborem tuum aliquo beneficio compensare liceret. Tempus duarum, triumve septimanarum praescribere non audeo ; tantùm ut ante iter tuum Amstelaedamense ad has responsum des, requiro. Hoc ubi praestiteris, me tibi summopere devincies, egoque ostendam me esse et permanere,


Mi Domine,

Tuum ad quaevis officia paratissimum,

G. de Blyenberg

Dordraci 27 martii, 1665.

Epistola 27

Humanissimo, Ornatissimoque Viro,

Guilielmo de Blyenbergh

B. de S.

Responsio ad Epistolam 24

Versio



Mi Domine, et Amice,


Ubi tua, 27. Martii ad me data, mihi tradebatur, ut Amstelaedamum proficiscerer, in procinctu stabam. Quare, ubi dimidium ejus perlegeram, domi relinquebam, donec rediissem, ut tum responderem ; quoniam putabam, eam nihil, nisi Quaestiones, ad primam spectantes controversiam, comprehendere. Ego verò postea eam perlegens longè aliud ejus argumentum esse deprehendebam, in eâque non modò probationem eorum, quae in Praefatione mearum Demonstrationum Geometricarum in Cartesii Principia curavi scribi, eo tantùm fine, ut meam sententiam cuilibet indicarem, non verò probarem, et hominibus persuaderem ; sed etiam magnam Ethices partem, quae, ut cuivis notum, Metaphysicâ, et Physicâ fundari debet, desiderari. Quâ de causâ, ut tuis facerem satis quaestionibus, à me impetrare non potui ; sed occasionem exspectare volui, quò amicissimè coram, ut postulato desistas, à te peterem, meae negationis rationem darem, et denique ostenderem eas ad primae nostrae controversiae solutionem non facere ; sed econtra maximam partem à solutione istius litis pendêre. Tantum ergo abest, ut mea opinio, rerum necessitatem spectans, sine iis non possit percipi ; quia hae reverâ percipi nequeunt, antequam ea in antecessum intelligatur. Antequam verò offerebatur occasio, hâc hebdomadâ alterum adhuc mihi tradebatur epistolium, quod aliquam displicentiam, ex nimiâ morâ, prae se ferre videtur. Et ideò haec pauca ad te scribere necessitas me coëgit, ut de proposito, et decreto meo certiorem, ut jam reddidi, te redderem. Spero te, negotio perpenso, ultrò à tuâ petitione destiturum, et tamen animum in me propensum servaturum. Ego à meâ parte pro viribus meis in omnibus demonstrabo, me esse, etc.

Voorburg den 3. Juni 1665.

Outils personnels
Espaces de noms
Variantes
Actions
Découvrir
Œuvres
Échanger
Ressources
Boîte à outils